Мамлакатимизда фаолият юритаётган тадбиркорлик субъектлари орасида юридик шахс ташкил этмасдан якка тартибда тадбиркор сифатида рўйхатдан ўтаётганлар кўпчиликни ташкил қилади. Буни Самарқанд вилояти мисолида олиб кўрадиган бўлсак, биргина 2014 йил давомида 7444 та якка тартибдаги ишбилармонлар туман ва шаҳарлардаги Тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш инспекциялари томонидан биринчи марта рўйхатга олинган. Бунинг асосий сабаби шуки, юридик шахслар солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни молия-хўжалик фаолиятининг ҳисобот давридаги натижаларига мувофиқ тўлайдиган бўлишса, якка тартибдаги тадбиркорлар қатъий белгилаб қўйилган солиқ тўловларини амалга оширадилар. Тадбиркорлик субъекти ой давомида ишлаган кунларидан қатъий назар белгиланган муайян тўловдан четга чиқмайди. Солиқлар тадбиркорнинг фаолият тури ва уни ошириш жойига қараб энг кам иш ҳақига каррали миқдорларда белгиланган ставкалар бўйича тўланади. Бунинг устунлик тарафи шундаки, тўлов тушум суммасига боғлиқ бўлмайди. Якка тартибдаги тадбиркорлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 7 январдаги Қарори билан тасдиқланган «Хусусий тадбиркорлар юридик шахс ташкил этмасдан шуғулланиши мумкин бўлган фаолият турлари рўйхати»даги фаолият турларини амалга оширишлари лозим. Бугунги якка тартибдаги тадбиркорга қатор имкониятлар яратилган, хусусан, у ўзини ижтимоий суғурта қилдириш, иш даврларини қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда меҳнат стажига ҳисоблатиш ҳуқуқига эга. Банк муассасасида ҳисоб рақамига эга бўлиш ҳуқуқи, муҳр ва штампнинг борлиги хусусий тадбиркорга хўжалик фаолиятининг тўлақонли субъекти бўлиш, юридик шахслар билан шартнома асосидаги муносабатларга киришиш имкониятини беради. Шунингдек, у ҳисобот топширишда интерактив хизматлардан фойдаланиши, шахсий жамғариб бориладиган пенсия тизимида иштирок этиши мумкин. Якка тартибдаги тадбиркор ўз ишини мустақил тарзда, ходимларни ишга ёлламаган ҳолда мулкчилик ҳуқуқи ёки бошқа қонуний асосда ўзига тегишли бўлган мулклар асосида юритади. Қонундаги ходимларни ишга ёллашни тақиқлаш тўғрисидаги талаб ҳунуармандчилик фаолиятини амалга оширишда истисно қилинади. Улар кўпи билан беш нафар шогирдни уларга тегишли ҳақ тўлаган ҳолда жалб этишга ҳақли. Жисмоний шахс сифатида фаолият кўрсатаётган тадбиркор ўз мажбуриятлари бўйича жавобгарликни ундириш қаратилиши мумкин бўлган ўзига қарашли барча мулклар ва никоҳ шартномаси тузилмаган ҳолларда турмуш қурган вақтдан бери биргаликда ишлаб топган мулкларнинг ярми билан ўз зиммасига олади. Бунда кўчмас мулк, автомобил, заргарлик буюмлари ва бошқа оилавий мулкларнинг кимга – хотин ёки эр номига расмийлаштирилганлиги аҳамиятга эга эмас, яъни, ҳар қандай ҳолатда ҳам ушбу мол-мулкларнинг ярми оила аъзолари бошлиқларидан бирига тегишли бўлади. Якка тартибдаги тадбиркорлар учун 2015 йилдан бошлаб солиқ тўловлари тадбиркорлик субъекти рўйхатдан ўтган ойдан эмас, кейинги ойдан ҳисобланиши туфайли вужудга келган имтиёз улар сонининг янада ошишига сабаб бўлмоқда. Мазкур тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш таомили содда бўлиб, аризага 2 дона фотосурат, паспорт нусхаси, устав ҳамда давлат божи тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжатни қўшиб тақдим қилганда рўйхатдан ўтказувчи орган 1 иш кунида уни рўйхатдан ўтказади. Шунингдек, якка тартибдаги тадбиркорларни масофадан туриб интернет орқали рўйхатдан ўтказиш имкони мавжуд эканлиги уларни рўйхатдан ўтказиш таомилида янги имтиёзга сабаб бўлди. Бунда якка тартибдаги тадбиркорнинг фаолияти бўйича устав тақдим этилмаслиги тадбиркорни унинг тайёрлаб берилиши учун консалтинг хизматини ёллаш ва унга ҳақ тўлашдан озод этади. Эслатиб ўтамиз, интернет орқали рўйхатдан ўтказиш my.gov.uz портали орқали амалга оширилмоқда. Самарқанд вилоятида 2015 йилнинг ўтган икки ярим ойи мобайнида интернет орқали юборилган мурожаатлар билан рўйхатга олинган якка тартибдаги тадбиркорлар сони 2014 йил давомида рўйхатдан ўтказилганларидан кўпроқ эканлиги тадбиркорлар томонидан мавжуд имтиёзлардан самарали фойдаланаётганликлари ва бунда якка тартибдаги тадбиркорларнинг ўрни беқиёс эканлигидан далолат беради.

А.Абдусамадов, Самарқанд вилоят адлия бошқармаси масъул ходими